Querido Luís:
Non falta quen me tacha de tolo por esa teima que me entrou nos derradeiros tempos de escribir cartas a personaxes que xa pasastes a outra dimensión.
Así é... No pasado Novembro, fíxenlle chegar unha misiva a Valentin Haüy, desde París, na que compartía con el os éxitos e as dificultades que os cegos disfrutaban e padecían no eido do emprego en todo o mundo. Por certo, eu creo que encheríate de ledicia o coñecela e que che gustaría saber que no Marzal publicouna unha revista francesa que leva o teu nome. Vou busca-la fórmula de transmitirche unha copia, vía Internet, porque seguro que ti si que tes acceso a esa rede, e non che din, como a min, que me conectarán no vindeiro mes.
Luís, hai cousas que ás veces prodúcenme tristura e outras, ata carraxe. Houbo persoas, e aínda as hai, que non comprenden o valor do teu sistema e que están constantemente alertas ollando se sae algo que o substitúa. ¡¡Serán estúpidos!! Eu confésoche que a primeira vez que coloquei os meus dedos enriba dunha folla escrita co teu código, (tiña daquela 10 anos), cheguei a asustarme, e dentro de min pensei que endexamais acadaría descifrar aquel embrollo de puntos; pero ós poucos meses de estar nunha desas escolas, ás que lle chaman especiais, superei esa barreira psicolóxica e comencei a ler mediante o tacto con grande facilidade.
É moi probable que, aínda que non sempre se manifesta explicitamente, xerarquízanse ás persoas en función da súa capacidade sensorial, é coma se o que ve é mellor que o que ve pouco, e o que ve pouco é superior ó que nada ve. Sempre que haxa un resto visual, por pequeno que sexa, recoméndalle ó neno, o adulto, que aprenda a ler en tinta, e en moitos casos non se lle informa nin a el nin á familia da existencia do Braille. Xusto é sinalar, nembargantes, Luís, que naquel tempo lonxano no que eu ía á escola, a nenos que vían bastante lles obrigaban a ler o teu código cos dedos e, claro está, como iso non lles motivaba nada, preferían xogar ó fútbol que dedicarse a estudiar.
Cando, a comezo dos setenta, apareceu un aparato ó que aínda lle chaman Optacon –en verdade, Luís, era unha cousa revolucionaria-, lin en moitas partes que chegara o remate do Braille. ¿Por que tanta animadversión, Luís? ¿Acaso ler cos dedos ten algo de obsceno...? Ben sei que ti, tras discutir horas e horas con Charles Barbier, decidícheste por aquelas combinacións de seis puntos, que eran a mellor opción para a percepción táctil.
É evidente que ti eras moi consciente de que o punto adaptábase ó tacto mellor que a liña.
Ó presenta-la túa idea á dirección do teu Instituto, ós profesores videntes o teu achádego non lles gustou. Coidaban que, por esa vía, os cegos ó único que poderían aspirar sería a inscribirse nos servicios secretos. O teu código -dicían eles- constituía unha indesexable barreira para a comunicación entre os que ven e os que non. Son consciente de que ti esforzácheste moito por persuadilos de que co teu método a lectura podería ser moito máis rápida e que, consecuentemente, o acceso á información chegaría a ser moito máis completo.
Mais, lamentablemente, tiveches que irte do noso mundo sen a satisfacción de que a xente entendera o esencial do teu sistema.
Permíteme, Luís, que comparta contigo a miña frustración, case que a miña dor, polo feito de que, nun traslado de pertenzas da miña casa paterna, alguén utilizara coma pasto das lapas os libros escolares que, baixo o dictado de meu pai, mestre, e algúns coidadores da miña escola, ou simplemente copiándoos eu mesmo, a partires de materiais que atopaba nos sitios máis insospeitados. ¡Cantas horas roubei naqueles anos da miña tenra adolescencia ó tempo que, naturalmente, debera adicarlle ó ocio ou ás comidas colectivas, para confeccionar, a forza de regreta e punzón, a miña propia biblioteca infantil. E ¿sabes, Luís, que me responderon cando inquirín por que fixeran aquelo...? "Porque ocupaban moito sitio".
E unha cousa semellante sucedeume, tralas vacacións do verán europeo, ó voltar á miña residencia universitaria: tódolos meus volumes braille desapareceran. Ó descubrir ó autor de tamaña falcatruada, o que argüíu foi isto: "É que eran tan grandes e tan feos..."
E, posto que aludimos á estética, que lle pregunten (dito sexa de paso) ós amigos da FBU de Montevideo se un libro Braille pode ou non pode ser bonito.
Declaro solemnemente, Luís, que o teu sistema é completamente inocente do atentado ó sentido común que supuxo o que máis dunha persoa me aconsellara que non lera en Braille no autobús, no tren ou no avión, porque iso chamaba demasiado a atención, e xeraba unha imaxe negativa de min.
E, Luís, gustaríame que percibiras ben que rebeldía interior experimentei cando, no ano 90, descubrín en Mongolia a un cego, un matemático que gozaba de gran prestixio científico naquel país, que perdera a vista ós 30 anos e atopara certas condicións favorables para adicarse á docencia universitaria... ¡Canto me doía, Luís, escoitarlle o seu relato das horas que pasaba cun magnetófono memorizando reflexións, conclusións, fórmulas matemáticas...! Dixéranlle, Luís, no seu momento, que o Braille de nada lle ía servir. E, mesmo, o venres pasado, no Líbano, un alto signatario do Goberno exhibía con orgullo en persoa e por teléfono, ás persoas cegas que, gracias a súa sensibilidade, atoparan ocupación en oficinas gobernamentais. ¡Que pena, nembargantes, Luís, que a única persoa que coñecín directamente, froito dos éxitos conseguidos naquel lote de boas intencións, con quen tiven a oportunidade de falar persoalmente, respostara negativamente á miña interrogante de se aprendera Braille!
E, se cadra, Luís, baste xa de darche a lata con este tormento de inxustizas cometidas en contra do teu sistema marabilloso, que -estou disposto a admitilo-, na maioría dos casos, foron moi probablemente xeradas pola pura e simple ignorancia ou, ata, en ocasións, no nome da boa fe.
Afortunadamente, ollada a situación desde o aquí e o agora, esa xenial ferramenta liberadora que ti nos legaches ten tamén unha historia alentadoramente luminosa, e os que a valoran, enténdena (incluso, ámana) son hoxe lexión e, entre elles, Luís, sen dúbida algunha, están tódolos que neste intre teñen a paciencia de escoitar esta carta, que con tanto devezo e agarimo, desde Montevideo, fágoche chegar. O teu sistema – chamámoslle polo teu apelido, o Braille - ensínase nos Estados Unidos, cada vez máis nos derradeiros meses, porque, aínda a pesares da obstinación dalgúns, outros loitaron por que nas leis de moitos estados da Unión se plasmara ó comezo de que quen o queira debe coñecelo coma un dereito humano máis.
O teu Braille hoxe prodúcese a custos inimaxinablemente inferiores e en cantidades espectacularmente superiores en relación co que sucedía fai pouco tempo. E eso é así, Luís, porque moitos, cegos e videntes, creron que pagaba a pena consagrar imaxinación e intelixencia a buscar fórmulas que fixesen posible aplicar a súa producción os descubrimentos da informática e da electrónica. De veras, Luís, a tecnoloxía non está a facer baldeiro o teu código, tan extraordinariamente sinxelo, senón que está a potencia-las súas posibilidades. Para min e para outros moitos, xa non é unha utopía consultar, a traveso del, voluminosos diccionarios e enciclopedias, empregando CD roms e outros mecanismos de acceso electrónico. Tampouco teño xa que preocuparme da viabilidade de facer a miña biblioteca persoal, que, na realidade, será a miña biblioteca Braille, pois o problema do almacenamento agora é arranxado por mor dos sistemas de memorización electrónica.
E quixera, Luís, que tiveras a indulxencia de seguir prestándome a túa atención para que te decataras de algunhas anécdotas que reflicten actitudes diametralmente opostas ás que figuraban na parte inicial da miña carta.
Refírome ó que me sucedeu con aquel profesor de semántica que, cando no 1971 facía un curso de verán en Cambridge (Inglaterra), ó decatarse de que ía estar eu entre os seus alumnos, ocorréuselle, nin máis nin menos, que a loable inxeniosidade e inxenuidade de ter preparados para o comezo do correspondente obradoiro, tódolos diagramas cun relevo que el conseguira producir cun bolígrafo. Non faltaban, incluso, Luís, as letras correspondentes, feitas precisamente co teu código, baseándose nun alfabeto que alguén me pedira misteriosamente sen eu saber para que.
Ou caso daquela moza do aeroporto de Tokío, no derradeiro nadal, que, mentres intentaba resolve-los problemas prácticos relacionados coa abordaxe do avión que me levaría a España de regreso, con indisimulada ledicia, díxome: "Señor, aquí ten as follas que esqueceu no avión fai unha semana". E coida, Luís, que a miña intención era que o destino as levara ó lixo, porque eu xa non as necesitaba. Gracias ós medios modernos, podo, Luís, facer iso con frecuencia.
Ou esa señora a cargo dun servicio de comida a domicilio que, fai tan só moi poucos días, se interesaba por pescudar como me arranxaba para distingui-la enorme variedade de pratos que compoñían o almorzo dietético que con eles contratara "Non demasiado ben". (E afórroche, Luís, os detalles do incidente en que incorrín, pois falláronme as miñas habilidades olfactivas de recoñecemento). ¡Que fermoso constata-la reacción que ela tivo! "Vou ver o que podo facer". En diante os recipientes viñan con adhesivos, mediante os que ela fixo unha convención para que un redondal fose o prostre, unha cruz o prato principal, e unha raia o aperitivo. O malo era que quixo ir tan lonxe que tamén puxo no seu concepto de escritura en relevo os nomes de cada cousa. E enfeitizada, voltou a poñerse en contacto comigo para avalia-lo resultado do seu intento integrador. Ante tamaña positividade, atrevinme a propoñerlle que inmediatamente lle enviaba tarxetas adhesivas para escribir Braille cun punzón e unha pequena regreta, onde ó dorso figuran visualmente as letras do teu alfabeto, e o reto non a asustou en modo algún.
A partires de entón, sen ningún erro, todo ven etiquetado no teu sistema. Deste xeito, xa podo distinguir sen dificultade, o prebe da ensalada do prebe da carne. ¡Que ledicia, Luís, por conseguir transforma-la súa inicial actitude benefactora, tipo Valentin Haüy, noutra moito máis emancipadora, que é, en realidade precisamente, Luís, a que o teu sistema posibilita.
Estou seguro, Luís, que vas a crerme se che digo que eu non quero, de ningunha maneira, ser nin excepcional nin privilexiado; que devezo, de verdade, que todos eses nenos e adultos que aínda atopo en Asia, en África, en América Latina, adicando un esforzo e un tempo preciosos a copiar á man os libros que outros facilmente poderían producirlles, teñan acceso ás ferramentas e materiais básicos que hoxe xa existen. Non dubido, Luís, de que me apoiarás na petición que formulo a un tal David Blyth, que me dixeron representa ós cegos do mundo, e a unha moza, moi elocuente e intelixente, chamada Norma Toucedo, á que, segundo me decatei, encomendáronlle que promova a mellora de oportunidades de alfabetización, para que, un e outra, fagan canto estea na súa man, para que o meu fervente desexo non quede nun sono quimérico.
E ¿sabes que che digo, Luís?... Que, desde hai tempo abondo, impórtame un comiño o que algúns pensen da miña imaxe. Exhibo con orgullo o teu invento en calquera parte. Leo material escrito como ti o deseñaches, de pé, tombado, sentado..., como sexa. E, no meu peto, nunca falla esa regretiña que puxen a disposición da señora dos meus prostres e alimentos. E é que o teu código, Luís, a moitísimas persoas cegas, -e a min tamén, por suposto- outorgounos dignidade, liberdade, autonomía e moitas horas dun incomparable disfrute espiritual.
Prométoche solemnemente serche fiel, aínda que sei que, ó fin e ó cabo, sexa polo camiño que fora, nunha ou noutra forma, se alguén algún día atopa algo que supere o sistema que ti propuxeches ó mundo en 1825, ti, eu e todos nós alegrarémonos sobranceiramente.
Teu afectísimo,
Pedro Zurita.
Montevideo, 27 de Marzo de 1996.
(Traducido del español por Félix Gende)
